Pomidor – bir yillik, o‘z-o‘zidan changlanadigan o‘simlik bo‘lib, shu vaqtning o‘zida boshqa o‘simliklardan ham changlanib qolishi mumkin. Bu holat asosan jazirama issiq havo sharoitida, har xil navlar bir dalada ekilganida vujudga keladi. Shu sababdan navlar orasidagi oraliq masofa ochiq dalada kamida 100 m, himoyalangan yerlarda esa kamida 50 m bo‘lishi talab etiladi.Urug‘chilik maydonlarida faqat saralangan elita urug‘lari ekiladi, ular oldindan mikroelementlar bilan ishlangan va dorilangan bo‘lishi kerak.Urug‘lar yetishtirishda asosan pomidorning ko‘chat usuli qo‘llaniladi, ba’zi hollarda ko‘chatsiz usuldan foydalaniladi.Issiqxonalarda ko‘chat yetishtirish davrida ko‘chirib (pikirovka) o‘tkazilgandan 10-15 kun o‘tgach, nav tozalash ishlari amalga oshiriladi, bunda navga xos bo‘lmagan o‘simliklar va kasallanganlari yulib tashlanadi. Ko‘chatlar pikirovkasiz yetishtirilganida, nav tozalash ishlari o‘simlikda 3-4 ta chinbarg paydo bo‘lganida o‘tkaziladi.Meva yetilish davri boshida nav tozalash ishlari olib boriladi. Bunda, poyasining tuzilishi, mevalar shakli va rangiga qarab, navga xos bo‘lmagan va kasallangan o‘simliklar yulib tashlanadi. Navli ekinlarni baholash dala aprobatsiyasi yordamida amalga oshiriladi. Bu ish aprobatsiya kurslaridan o‘tgan agronomlar, seleksioner olimlar va pomidor seleksiyasi hamda urug‘chiligi sohasida ishlayotgan ilmiy xodimlar tomonidan o‘tkaziladi.Pomidor urug‘lik ekinlarida 50% mevalar yetilgan paytida aprobatsiya o‘tkaziladi. Ekin navdorligi daladagi o‘simliklar ichidan namunalarni tekshirish yo‘li bilan aniqlanadi. Bunda daladagi o‘simliklar joyida tekshirishdan o‘tkaziladi. Namunalarni analiz qilishda navli ekinlar va boshqa nav hamda o‘simliklar aralashmasi va ular nisbati tekshirilib, ekin nav tozaligi foiz hisobida aniqlanadi.Pomidor mevalari navga xos rangga kirib, biologik yetilgan davrda yig‘ishtirib olinadi. Mevalar saralab, qo‘lda teriladi (nav va hosildorlikka ko‘ra 4-8ta terim amalga oshiriladi). Ko‘p martali terim amalga oshirilganida ertapishar navlarda urug‘lik mevalar chiqishi 74-75%ni, o‘rtagi va kechpishar navlarda 80-85%ni tashkil etadi. Mevalardan urug‘lar ajratilib, quritilib, tozalab olib qo‘yiladi. Pomidor hosildorligi 15-20 tonna bo‘lganida 30-40 kg navdor urug‘lar, 15-25 kg elita urug‘lari tayyorlash mumkin.Tadqiqotlarga ko‘ra, pomidorning nav urug‘chiligida “Doni”, “Surxon 142” va “TMK-22” navlarining 2- va 3-meva shokildasidan, “Bahodir” navining esa 2-tartib meva shokildasida yetilgan pomidor mevalaridan urug‘lar ajratilganida, ularning yuqori ekinboplik va mahsuldorlik sifatlari qayd etilgan. O‘simlikning yon shoxlarida va yuqoridagi to‘rtinchi meva shokildasidagi mevalardan urug‘ ajratish maqsadga muvofiq emas. Urug‘lik mevalar yirik bo‘lishida yirik urug‘lar shakllanishi hamda ulardan urug‘ chiqishi ko‘payishi ta’minlanadi.Pomidor urug‘larini ajratishdan avval mevalar saralab olinadi. Bunda mayda, kasal tekkan va notekis mevalar olib tashlanadi. Urug‘lik ekinlar hajmiga ko‘ra, pomidor urug‘lari mashinalar yordamida yoki qo‘lda ajratiladi. Katta miqdordagi mevalardan urug‘ ajratib olishda VST-1,5 kabi mashinalardan foydalaniladi. Ushbu mashina yordamida bir kunda 12-14 t. mevadan urug‘lari ajratilib, undan chiqqan pomidor sharbati darhol qayta ishlash korxonalariga jo‘natiladi.Kichik hajmdagi mevalardan urug‘lari qo‘lda ajratiladi. Buning uchun mevalar ko‘ndalangiga kesilib, urug‘lar siqib olinadi va sirli yoki shisha idishlarga solinadi. Ajratilgan meva bo‘lakchalari qayta ishlanadi. Idishga solingan urug‘larga suv tekkizmasdan bijg‘itiladi (havo haroratiga qarab 4-8 soatdan to 1 sutkagacha). Shundan so‘ng toza suvda yuvib, elak yordamida suzib olinadi va quritishga oftobga, mato yoki brezent ustiga 1-1,5 sm qalinlikda yoyiladi hamda vaqti-vaqti bilan aralashtirib turiladi. Urug‘lar namligi 11% bo‘lganida, olib qo‘yiladi.Pomidor urug‘lari yassi, buyraksimon shaklda, sarg‘ish-kulrang tusda kuchli tuklangan. Bitta mevada 50 tadan 200 tagacha urug‘lar shakllanadi. Bu mevaning ho‘l vaznidan 0,2-0,5%ni tashkil etadi. 1 grammda 220-350 tagacha urug‘ bo‘ladi. 1000 dona urug‘larning vazni 2,8-3,1 grammni tashkil etadi. Ular o‘zining unuvchanligini 5-7 yil davomida saqlab qoladi.Urug‘lik ekinlarga, yetishtirilgan urug‘larga maxsus ravishda hujjatlar rasmiylashtiriladi. Bu hujjatlar urug‘larning navdorlik va ekinboplik sifatlarini tasdiqlaydi. Hujjatlar ilmiy seleksiya idoralari va urug‘larni yetishtirib, ularni urug‘lik maqsadlarida tarqatadigan urug‘chilik xo‘jaliklari tomonidan rasmiylashtiriladi.

O‘zbekistonda pomidor ekini jami sabzavotlar yetishtiriladigan maydonlarning 40%dan ortig‘ini egallaydi. Mamlakatimizning qulay tuproq iqlim sharoiti va sug‘orish imkoniyatlari ushbu ekinni keng yetishtirish imkonini beradi.

Biz haqimizda

Murojaat